زمانی کوردی

کوردی
	Kurdî, Kurdí, Кӧрди
خوێندنەوە	kʊɾdiː
قسەی پێدەکرێ لە	کوردستان; تورکیا; عێراق; ئێران; سووریا; ئەرمەنستان; ئازەربایجان; تورکمانستان; کازاخستان; لوبنان; ئەڵمانیا; ویلایەتە یەکگرتووەکان; کەنەدا; ئوسترالیا; ئوکراینا; فەڕەنسا; سوێد; نەرویژ; ئەڵمانیا; پۆڵەندا; فینلاند; (بۆ ھەموو پێرستەکە، ئەم وتارە ببینن)
ناوچە	ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست
ژمارەی ئاخێوەران	٤٠-٤٥ میلیۆن (ڕێکەوت نەدراوە)
بنەماڵەی زمان	ھیندوئەورووپایی ھیندوئێرانی ئێرانی ئێرانیی ڕۆژاوا ئێرانیی باکووری ڕۆژاوا کوردی; ; ; ; ;
سیستەمی نووسین	ئەلفوبێی کوردی؛ ئەلفوبێی عەرەبی لە ڕۆژھەڵات و باشووری کوردستاندا، ئەلفوبێی لاتینی لە باکوور و ڕۆژاوای کوردستاندا و ئەلفوبێی کیریلی لە سۆڤیەتی پێشوودا.
ڕەوشی فەرمیبوون
زمانی فەرمییە لە	عێراق زمانی فەرمی لە پەنا زمانی عەرەبیدا.; ئێران زمانی ناوچەیی بەپێی یاسای بنەڕەتی.; ئەرمەنیا - زمانی کەمینە.
سامان دەدرێتەوە بەدەستی	بێ ساماندانی فەرمی
کۆدەکانی زمان
ISO 639-1	ku
ISO 639-2	kur
ISO 639-3	kur – Macrolanguage; Individual codes:; ckb – کوردیی ناوەندی; kmr – کوردیی باکووری; sdh – کوردیی باشووری; lki – لەکی
Linguasphere	58-AAA-a (North Kurdish incl. Kurmanji & Kurmanjiki) + 58-AAA-b (Central Kurdish incl. Dimli/Zaza & Gurani) + 58-AAA-c (South Kurdish incl. Kurdi)
██ کوردیی کورمانجی██ کوردیی سۆرانی██ کوردیی خوارین	██ کوردیی زازاکی██ کوردیی گۆرانی██ ناوچە تێکەڵەکان
	ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی.

زمانی کوردی (بە کوردیی باکووری: Zimanê kurdî، بە کوردیی سۆرانی: زمانی کوردی‎، بە کوردیی باشووری: زوان کوردی، بە کوردیی لەکی: زوۆن کوردی، بە زازاکی: Zıwanê Kurdki، بە کوردیی ھەورامی: زوانو کوردی) زمانێکە کە خەڵکی کورد قسەی پێ دەکەن. لە ڕووی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانە ھیندوئەورووپایییەکان. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە.^[١] زمانی کوردی لە نێوان زمانە ئێرانییەکاندا لە بواری پرژماربوونی ئاخێوەران سێیەمین زمانە و دەکەوێتە دوای زمانەکانی فارسی و پەشتۆ.^[٦]

شێوەزارەکانی کوردی

زمانی کوردی چەند شێوەزارێکی سەرەکیی ھەیە کە جیاوازیی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لەسەر چۆنییەتی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین و زۆرێک لە زمانناسەکان باوەڕیان بە ماڵباتی زمانگەلی کوردی ھەیە. یانی کورمانجیی باکووری و گۆرانی، بەپێی یاسا و ڕێسای زمانناسی و زمانەوانییەوە، دوو زمانی سەربەخۆی کوردین، نەک دوو شێوەزار.بەڵام زۆربەی ئەو کەسانەی زمانی کوردییان دابەش کردووە، بەم چوار دەستەیە بووە:^[٧]

بەجۆری گشتی سنووری دابەشکردنی ئەم زاراوەنە بەم شێوەیە.ئەگەر دوو هێل ببێت.

1.هێلی یەکم هێلێک لە باشووری گۆلی ورمێ بوۆ لای سەرەوەی شنۆ و سۆران هەتا باشووری ئاکرێ و دهۆک و شنگال بەرەو حەسیچ وئەفرین.

2.هێلی دووم هێلێک لە بیجاڕ ورۆژ هەڵات قوروە هەتا باشووری کامێران ولای خۆارەوەی جوانرۆ و ڕەوانسەر وهەتا دەشتی زەهاو وباکووری خانەقین و گوڵاڵە و دووزخورماتوو وباشووری کەرکووک تا دەگاتە رووباری تێگرە.لای سەرەوەی هێلی یکم ئەبێتە زاراوەی کوردیی باکووری.

لای خۆارەوەی هێلی دووم ئەبێتە کوردیی باشووری.

ونێوان ئەم دوو هێلە ئەبێتە کوردیی ناوەندی.

زازاکی یا دیملی ئەکەوێتە ئەوپەری کووردیی باکوور لە گەڵ کووردی باکووری تێکلاوە.

وگۆران یا هەورامییش ئەکەێتە لای خۆارەوە کوردیی ناوەندی ولەگەڵ کوردیی ناوەندی تێکلاوە.جائەم دووزارە هەرچەندە لەیەک دوورن بەڵام لەباری دەستووری وزماناسی ئەچنە سەر یەک بنچینە.

ھەندێک لە زمانناسان، لوڕیش وەک شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەند دەکەن. ئەگەرچی لوڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لوڕی بەردەست نییە.^[١]شایانی باسە هێلی نێوان لوڕی وکوردیی باشوور یان کوردی خۆارێن زۆر دیارنیە.

ئەلفوبێی کوردی

بەھۆی ئەوەی کە کوردەکان لەژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی فەرمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش سییەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا.لە تورکیا، لە دوای بەفەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عالی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیەکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی "ئەلفوبێی ھاوار" یان "بەدرخان" دەناسرێت.

فۆنولۆژیی مێژوویی

کوردی					پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	زمانی نیا ئێرانی
ک. باکووری	ک. ناوەندی	ک. باشووری	ھەورامی	زازاکی	پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	زمانی نیا ئێرانی
s	s	s	s	s	s	s	h	h	θ	*ś
z	z	z	z	z	z	z	d	d	d	*ź
s, *hr	s, *hr	s, *hr	*hr	*hr	hr	θr	s	d	ç	*θr
sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	s/z	s/z	s/z	św/źw
pāš	pāš	pāš	??	??	paš	pas-ča	pas	pas	pasā	*pas-ča
ž	ž	ž	ž	j	ž	j	z	z	j	*j
ž	ž	ž	ç	j, z, ž	ž	ç	z	z	ç	*ç
d-	d-	d-	b-	b-	b-	duu-	d-	d-	duv-	*dw-
xw-	xw-	xw-	w-	w-	wx-	huu-, x^v-	x-	xw-	(h)uv-	*hw-
l, r	ł, r	ł, r	l, ł, r	rr	rδ	rd	l	l, r	rd	*rd
نادیار	نادیار	نادیار	نادیار	rz	rz	rz	l	l, r	rd	*rz
j-	j-	j-	y-	j-	y-	y-	j-	j-	y-	*y-
f(i)r-	f(i)r-	f(i)r-	wur-, har-	r-	fr-	fr-	for-, ھتد	fr-	fr-	*fr-
w-	w-	w-	w-	w-	f-	θw-	h-	h-	θw-	*θw-
w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y	w, y	β, δ, γ	b, d, g	w, y, (/nil)	w, y, (')	b, d, g	b, d, *g
w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, y, h	w, y, h	b, d, g	p, t, k	b, d, g	b, d, g	p, t, k	p, t, *k
n	n	n	?	n	nd	nd	nd	nd/nn	nd	*nd
žn	žn	žn	žn	šn, zn (?)	zn	sn	šn	šn	šn	*śn
v	w	w	m	m	-šm	-šm	-šm	-šm	-šm
v	w	w	m	m	-hm	-hm	-xm	-hm	-hm
h-, k-	h-, k-	h-, k-	h-	h-	x-	x-	x-	x-	x-	*x-
č-	č-	č-	?	ši-	šaw-	šiiu-	šaw-	šaw-	šiyav-	*čyau-
b-	b-	b-, w-	w-	v-	w-	w-	b-	w-	w-	*w-
(w)t	wt	ft	wt	wt	ft	ft	ft	ft	ft	*ft
t	t	t	t	t	xt	xt	xt	xt	xt	*xt

ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانە ھیندوئورووپایییەکان

کوردی						ئاڵمانی	ئیتالیایی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فەڕەنسی	ھولەندی
کوردیی باکووری	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	زازاکی	ئاڵمانی	ئیتالیایی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فەڕەنسی	ھولەندی
évar	êware	éware	íware	wérega	êre	abend	-	evening	-	-	afton	ivār	-	evond
bra	bra	bra	bra	bra	bra	bruder	fratello	brother	irmão	hermano	bror, broder	barādar	frère	broer, broeder
te, tu	to, tu	to	tu	to	ti, to	du	voi	you	tu	te, tú	du	to	te, tu	-
hesin	asin	asin	asin	asin	asin	eisen	ferro	iron	ferro	hierro	järn	āhan	fer	ijzeren
erd	zewi, herd	zewy	?	?	erd	erde	terra	earth	terra	tierra	jorden	Zamin	terre	aanaarden
ére	êre	ére	íre	íge	-	hier	-	here	-	-	här	-	-	-
hingiv	hengwín	hengwyn	?	?	hingemín	honig	-	honey	-	-	honung	angabin	-	honing
kurt	kurt	kurt	kull	kurt	kilm	kurz	corto	short	curto	corto	kort	kutāh	court	kort
lév	lêw	léw	lic	lic	lew	lippe	labbro	lip	lábio	labio	läpp	lab	lèvre	lip
meh	mang	mang	mang	mange	menge	mond	mese	moon	-	-	mane	māh	-	maan
nav	naw	naw	nom	namê	name	name	nome	name	nome	nombre	nämna	nām	nom	naam
na	na, nexêr	nexer	?	?	né	nein	non	no	não	no	nej	na	non	neen
nú, nuh	nwê	núe	?	newe	newe	neu	nuovo	new	novo	nuevo	ny	now	nouveau	nieuw
neh	no	nú	nu	no	new	neun	nove	ninie	nove	nueve	nio	noh	neuf	negen
cinnet	beheşt	behesht	?	?	?	paradies	paradise	paradise	paraíso	paraíso	paradis	pardis	paradis	paradijs
spínax	spinax	spenagh	?	?	ispanax	spinat	spinacio	spinach	espinafre	espinaca	spenat	esfanāj	épinard	spinazie
stér	estêre	estere	asare	hesare	estare	stern	stella	star	estrela	estrella	stjärna	setāre	astre	ster
dot	kiç, kij	kch	dit		-	tochter	-	daughter	-	-	dotter	doxtar	-	dochter
dlop	dlop	dlop	?	dlop	dalpa	tropfen	-	drop	-	-	droppa	-	-	druppel

ڕێزمانی کوردی

جێناوە سەربەخۆکان

کەس	کوردیی باکووری		کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	زازاکی
کەس	ڕێک	چەوت	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	ڕێک	چەوت
١. ت.	ئەز	من	من	من	م	من	ئەز	مـ(ـن)
٢. ت.	تو	تە	تۆ	تو	توو	تۆ	ت	تۆ
٣. ت. ن.	ئەو	وی	ئەو	ئەو	ئەوە (iw)	ئاڎ	ئۆ	ئەی
٣. ت. م.	ئەو	وێ	ئەو	ئەو	ئەوە (iw)	ئاڎە	ئا	ئایە
١. ک.	ئەم	مە	ئێمە	ئیمە	ئیمە	ئێمە	ما
٢. ک.	ھوون	وە	ئێوە	ئیوە	ھۆمە	شمە	شما
٣. ک.	ئەو	وان	ئەوان	ئەوان	ئۆوێن/ئۆنە (iwin)	ئاڎێ، ئاڎیشا	ئێ	ئینان

جێناوە لکاوەکان

کۆمەڵەی یەکەم

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	مان
کەسی دووەم	ت	تان
کەسی سێیەم	ی	یان

کۆمەڵەی دووەم

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	ین
کەسی دووەم	یت	ن
کەسی سێیەم	ێت/ات	ن

کۆمەڵەی سێیەم

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	ین
کەسی دووەم	یت	ن
کەسی سێیەم	()	ن

نێر و مێ

تاکی ناسراو لە کورمانجیدا بۆ ڕەگەزی مێ پاشگری «ا»، و بۆ ڕەگەزی نێر پاشگری «ێ» بۆ وشەکان زیاد دەکرێت.
لە سۆرانیشدا بۆ ھەردوو ڕەگەز پاشگری «ی» زیاد دەکرێت.

سۆرانی	کچ ی باش	خوشک ی باش	دایک ی باش
کورمانجی	کچ ا باش	خوشک ا باش	دایک ا باش

سۆرانی	کوڕ ی باش	برا ی باش	باوک ی باش
کورمانجی	کوڕ ێ باش	برا یێ باش	باڤ ێ باش

لە حاڵەتی کۆی ناسراودا نێر و مێ نییە، پاشگری «ێن» زیاد دەکرێت لە کورمانجیدا ئەگەر پیتی کۆتایی بزوێن ھەبوو ئەوا «یێن» زیاد دەکرێت.
لە سۆرانیدا پاشگری «انی» زیاد دەکرێت و بە ھەمان شێوەی کورمانجی ئەگەر پیتی کۆتایی بزوێن بوو، دەبێتە «یانی».

سۆرانی	کوڕ انی باش	برا یانی باش	باوک انی باش
کورمانجی	کوڕ ێن باش	برا یێن باش	باڤ ێن باش

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language
^ "Kurdisch". Archived from the original on ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠. Retrieved ٢٦ی ئایاری ٢٠١٠. Check date values in: |access-date=, |archive-date= (help) ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی
^ Iraqi constitution, article 4 ١٣ی شوباتی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ European Charter for Regional or Minority Languages
^ Kurdish Language - Britannica Encyclopedia
^ زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

بەستەرە دەرەکییەکان

ئینستیتوو

فەرھەنگ

[پ١-1] ئ ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language

[2] "Kurdisch". Archived from the original on ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠. Retrieved ٢٦ی ئایاری ٢٠١٠. Check date values in: |access-date=, |archive-date= (help) ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[3] ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[4] Iraqi constitution, article 4 ١٣ی شوباتی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[5] European Charter for Regional or Minority Languages

[6] Kurdish Language - Britannica Encyclopedia

[7] زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[١]

[٦]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٧]